Alimenty na rzecz małżonka są instytucją prawa rodzinnego, której celem jest zapewnienie jednemu z małżonków wsparcia finansowego po rozpadzie pożycia małżeńskiego. Mimo że świadczenia alimentacyjne kojarzone są przede wszystkim z obowiązkiem wobec dzieci, Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość dochodzenia alimentów również między małżonkami – zarówno w trakcie małżeństwa, jak i po rozwodzie.
- Alimenty między małżonkami w trakcie trwania małżeństwa
W czasie trwania małżeństwa małżonkowie mają obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny, zgodnie z art. 23 i 27 k.r.o. Przepis art. 27 k.r.o. stanowi, że każdy z małżonków jest zobowiązany przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny stosownie do swoich sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych. Jeżeli jedno z małżonków nie realizuje tego obowiązku, drugie może dochodzić roszczenia w trybie sądowym. W praktyce często dotyczy to sytuacji, w których jeden z małżonków odmawia współfinansowania kosztów życia rodziny lub uchyla się od partycypowania w utrzymaniu wspólnego gospodarstwa domowego.
- Alimenty po rozwodzie – dwie podstawy prawne
Po rozwodzie możliwość zasądzania alimentów zależy od orzeczenia o winie oraz sytuacji ekonomicznej małżonków. Kodeks wyróżnia dwie odrębne podstawy prawne:
- a) Alimenty dla małżonka niewinnego od małżonka wyłącznie winnego (art. 60 § 2 k.r.o.)
Jeżeli rozwód został orzeczony z wyłącznej winy jednego z małżonków, a sytuacja materialna małżonka niewinnego uległa istotnemu pogorszeniu wskutek rozwodu, może on domagać się alimentów. W takim przypadku odpowiedzialność małżonka winnego jest dalej idąca – świadczenia mogą zostać zasądzone nawet wówczas, gdy małżonek niewinny nie znajduje się w niedostatku, lecz jedynie w gorszej sytuacji finansowej niż w czasie trwania małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny tego typu nie jest ograniczony czasowo, co oznacza, że może trwać również po upływie pięciu lat od rozwodu, a jego zakończenie zależy od ustania przesłanek – np. poprawy sytuacji majątkowej uprawnionego, śmierci stron lub zawarcia przez uprawnionego nowego małżeństwa.
- b) Alimenty w razie niedostatku (art. 60 § 1 k.r.o.)
Jeżeli sąd orzekł rozwód bez winy lub z winy obu stron, małżonek może żądać alimentów tylko wtedy, gdy popadł w niedostatek. Niedostatek oznacza sytuację, w której osoba nie jest w stanie własnymi siłami zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb – może to być spowodowane chorobą, wiekiem, niezdolnością do pracy, szczególnie trudną sytuacją życiową.
W tym wariancie obowiązek alimentacyjny jest co do zasady ograniczony czasowo – wygasa po upływie pięciu lat od rozwodu, chyba że sąd wyjątkowo przedłuży ten okres z uwagi na szczególne okoliczności.
- Kryteria ustalenia wysokości alimentów
Wysokość alimentów zależy od dwóch kluczowych elementów:
- usprawiedliwionych potrzeb małżonka uprawnionego,
- możliwości zarobkowych i majątkowych małżonka zobowiązanego.
Sąd bada realne koszty utrzymania uprawnionego, jego stan zdrowia, możliwości podjęcia pracy oraz dotychczasowy poziom życia stron. Równocześnie analizuje dochody i majątek zobowiązanego, uwzględniając również jego obowiązki wobec innych osób, np. dzieci.
- Ustanie obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny zawsze wygasa z chwilą zawarcia przez uprawnionego nowego małżeństwa. Może także ustać wcześniej, jeśli poprawi się jego sytuacja finansowa lub pogorszy sytuacja zobowiązanego. W przypadku rażącego naruszenia zasad współżycia społecznego przez uprawnionego możliwe jest również oddalenie powództwa lub zmiana wysokości alimentów.
Tomasz Kozyra