Instytucja oskarżyciela posiłkowego uregulowana została w art. 53 kodeksu postępowania karnego. Jest nim pokrzywdzony w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, działający jako strona obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. Taka forma udziału w procesie karnym w etapie sądowym gwarantuje aktywne uczestnictwo, a przez to realny wpływ na jego przebieg, w szczególności w fazie dowodowej. Stanowi również wyraz konstytucyjnej zasady – prawa do sądu.
Pokrzywdzony może stać się stroną procesu karnego, a więc oskarżycielem posiłkowym dopiero po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu. Następuje to w określonej formie i terminie, co oznacza, że do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej pokrzywdzony powinien oświadczyć się o działaniu w takim charakterze.
Oskarżyciel posiłkowy, jako strona procesowa, korzysta z szerokiego katalogu praw, do których należą:
- prawo udziału w rozprawach i posiedzeniach,
- prawo zadawania obok prokuratora jako oskarżyciela publicznego, pytań oskarżonemu, świadkom, biegłym opiniującym zarówno ustnie, jak i pisemnie,
- prawo inicjatywy dowodowej obejmujące wnioskowanie o dopuszczenie dowodów z zeznań świadków, przeprowadzenia konfrontacji, wywołania opinii, tudzież ich uzupełnienia,
- prawo do zapoznania się z aktami sprawy,
- prawo do wnoszenia środków odwoławczych, w tym przede wszystkim apelacji od wyroku rozstrzygającego co do istoty sprawy.
Poza uprawnieniami, oskarżyciel posiłkowy podobnie jak każda strona procesowa musi przestrzegać nałożonych na niego reguł, w tym terminów do składania oświadczeń, czy wnoszenia środków zaskarżenia. Na marginesie wskazać należy, że oświadczenie o działaniu w charakterze strony przez pokrzywdzonego nie oznacza obowiązku jego udziału w każdej rozprawie, niemniej zaniechanie rzutować może na wynik sprawy.
W sprawach, w których występuje wielość pokrzywdzonych, w przypadku potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie. Na taką decyzję sądu zażalenie nie przysługuje. Podobnie sąd odmówi udziału oskarżycielowi posiłkowemu w postępowaniu, jeżeli stwierdzi, że nie jest on osobą uprawnioną lub jego oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po terminie. Niemniej takie rozstrzygnięcie jest zaskarżalne.
Co istotne, odstąpienie oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia wywołuje ten skutek, że nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania. Zaś w sytuacji, gdy w sprawie udziału nie bierze również i oskarżyciel publiczny, sąd po upływie terminu 14-dniowego od doręczenia zawiadomienia i nieprzystąpienia do sprawy oskarżyciela publicznego, postępowanie umorzy.
Aneta Dygulska-Cierpiatka
adwokat