Migracja ludności, mobilność, komunikacja internetowa sprzyjają rozwojowi przestępczości międzynarodowej. Skuteczność ścigania ich sprawców, jak i sprawców ukrywających się przed organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości, zależy przede wszystkim od szeroko rozumianej ich wykrywalności. Niejednokrotnie jednak samo ustalenie tożsamości sprawcy, bez ustalenia jego miejsca pobytu, ogranicza w stopniu znacznym możliwość pociągnięcia go przez właściwe organy do odpowiedzialności karnej.
By temu zapobiec państwa wypracowały szereg zasad i mechanizmów pomocowych o charakterze międzynarodowym. Inne są jednak instrumenty prawne w obszarze Unii Europejskiej, w obszarze Schengen, inne poza nimi.
W ramach Unii Europejskiej występują poszukiwania europejskim nakazem aresztowania (ENA), który może zostać wydany wobec podejrzanego (oskarżonego) zarówno w celu przeprowadzenia postępowania karnego, jak i wobec skazanego w celu wykonania orzeczonej już kary. Poza nim, w praktyce spotykamy nakazy aresztowania (np. Norwegia, Wielka Brytania) oraz ekstradycję (np. Stany Zjednoczone Ameryki, Ukraina).
Dlatego też zważywszy na wielość trybów, poza strefą Schengen, problem poszukiwań międzynarodowych jest koordynowany przez Interpol, w tym system not i dyfuzji, które ogólnie mówiąc służą do wymiany informacji o poszukiwanych osobach oraz zagrożeniach o znaczeniu ponadnarodowym.
Nota jest niczym innym jak wnioskiem o współpracę międzynarodową lub o ostrzeżenie międzynarodowe, adresowanym do wszystkich państw członkowskich Interpolu i publikowanym. Dyfuzja jest również wnioskiem o współpracę międzynarodową lub o ostrzeżenie międzynarodowe, ale wysłanym jedynie do wybranych stref Interpolu lub państw członkowskich Interpolu i jednocześnie rejestrowanym w Systemie Informacyjnym Interpolu.
Dla większości z nas najbardziej znana jest czerwona nota i czerwona dyfuzja Interpolu. W oparciu o przekazy medialne wiemy, że ma na celu zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie i ekstradycję osoby poszukiwanej. Czerwona nota, podobnie jak i czerwona dyfuzja, ma charakter informacyjny i koordynacyjny, stanowiąc narzędzie wspierające, a nie zastępujące krajowe mechanizmy prawne.
Istotną w płaszczyźnie poszukiwań międzynarodowych zarówno podejrzanych, jak i świadków, role pełnią niebieska nota i niebieska dyfuzja. W przeciwieństwie do oznaczonych kolorem czerwonym, ich celem jest wyłącznie uzyskanie informacji, ustalenie miejsca pobytu lub ustalenie tożsamości osoby w związku z prowadzonym postępowaniem lub sprawą. Nie stanowią one podstawy zatrzymania.
Co istotne system not i dyfuzji Interpolu nie został ograniczony do przywołanych powyżej, ponieważ obejmuje także inne kolory oraz funkcje. Przykładowo oznaczona kolorem zielonym nota lub dyfuzja jest publikowana lub wysłana w celu ostrzeżenia o osobach, mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego lub co do których, na podstawie uzyskanych informacji lub ich wcześniejszej działalności przestępczej, istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnią przestępstwo za granicą. Żółta nota lub dyfuzja ma na celu odnalezienie osoby zaginionej, czarna zaś zmierza do identyfikacji nieznanych zwłok oraz szczątków ludzkich.
Noty i dyfuzje Interpolu pełnią istotną rolę w globalnym systemie bezpieczeństwa, ponieważ zarówno ułatwiają szybkie reagowanie na przestępczość transgraniczną, jak i tworzą jednolite ramy współpracy między państwami o odmiennych systemach prawnych, znacznie tę współpracę ułatwiając i przyśpieszając. Ściganie sprawców przestępstw oraz skuteczne pociąganie ich do odpowiedzialności karnej bez systemu not i dyfuzji, byłoby znacznie mniej skuteczne.
Aneta Dygulska-Cierpiatka
adwokat